همزمان با موج افزایش قیمت اجناس در سال 94 و در حالی که اوایل امسال اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور هرگونه افزایش قیمتی را منوط به هماهنگی با ستاد تنظیم بازار اعلام کرده بود، صنایع روغن نباتی نیز درخواست خود را برای افزایش قیمت روی میز دولت گذاشتند. چندی پیش کارخانجات روغن نباتی که بر خلاف انتظار و با وجود کاهش 20 درصدی قیمت جهانی انواع روغن در دو سال اخیر، قیمت محصولات خود را کاهش نداده بودند طی نامه‌ای به سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خواستار افزایش قیمت‌ها شدند اما با توجه به اینکه بررسی سازمان حمایت از نظرانجمن روغن نباتی طولانی شده و تاکنون بی‌پاسخ مانده آنها طی اقدامی برای به کرسی نشاندن درخواست غیر منطقی خود در اقدامی اعلام کردند که دیگربه وظایف تنظیم بازاری خود عمل نمی‌کنند. از قرار معلوم انجمن صنایع روغن نباتی در پی پاسخ ندادن ستاد تنظیم بازار به درخواست‌شان مبنی بر «افزایش قیمت روغن نباتی»، همه وظایفی را که دولت سال
گذشته در قالب خصوصی‌سازی به این انجمن واگذار کرده بود، دوباره به وزارت جهاد کشاورزی برگرداندند و اعلام کردند «به دلیل رفتار مسوولان تنظیم بازار، از این پس وظایف تنظیم بازاری خود را دیگر انجام نمی‌دهند. »
اگرچه درهمین میان معاون وزیر صنعت از احتمال تغییر در قیمت روغن نباتی با مصوبه کارگروه کنترل بازار خبرداده اما هنوز مشخص نیست که مبنای آنها از افزایش قیمت چه چیزی است و با چه برهان و فرمولی به دنبال گران کردن روغن هستند.
اما این تنها نکته سوال برانگیز ماجرا نیست. در حالی که محمد قبله، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان روغن نباتی گفته است که قیمت فعلی روغن منطقی نیست، اعمال تخفیف‌های سنگین به ازای خرید روغن در فروشگاه‌ها چنین چیزی را تایید نمی کند. از طرف دیگر، قبله تغییرات نرخ ارز را موجب بالا رفتن هزینه‌ها عنوان کرده و گفته است: بر این اساس نرخ ارز برای این صنعت از شش ماهه دوم ۹۲ بالغ بر ۲۴۰۰ تومان، در سال ۹۳ با نرخ ۲۶۵۰ تومان و امسال نیز به ۲۸۵۰ تومان رسیده و به عبارتی این افزایش نرخ ارز فرصت مهم کاهش قیمت جهانی روغن خام را به یک تهدید تبدیل کرده است. این در حالی است که با محاسبات کارشناسی قیمت‌ها در سال گذشته باید با کاهش قیمت روبه‌رو می‌شدند.
مبنای درخواست افزایش روغن چیست؟
در اردیبهشت‌ماه سال 92 (مارس 2013) طی تفاهمی بین سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و انجمن روغن نباتی قیمت مصوب روغن نباتی بر مبنای قیمت جهانی1150 دلار تعیین شد. این قیمت براساس گفته‌های محمد قبله، دبیر انجمن صنفی صنایع روغن نباتی بر پایه ارز ترکیبی ۷۰ درصد مرجع با نرخ ۱۲۲۶ تومان و ۳۰ درصد مبادله‌ای با نرخ ۲۴۵۰ تومان بود که در نهایت نرخ پایه ۱۶۰۰ تومان را تشکیل می‌داد. براساس گفته‌های وی ارز مرجع از شش ماهه دوم سال قطع شد و این در حالی است که نرخ پایه ارز برای تولیدکنندگان روغن نباتی از شش ماهه دوم سال ۹۲ تاکنون با نرخ مبادله‌ای محاسبه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 18 ماه اخیر قیمت روغن نباتی باید کاهش پیدا می‌کرد.
کمبود کشت دانه‌های روغنی
بر اساس این گزارش، انجمن روغنکشی متشکل از 28 عضو با ظرفیت تولید اسمی چهار میلیون 600 هزار تن است که به دلیل مشکلاتی از قبیل کمبود مواد اولیه و واردات بی رویه محصولات نهایی (روغن خام و کنجاله) در سال 92 تنها با هشت درصد ظرفیت خود کار کرده است. در سال 93 کارخانجات روغنکشی کمی از ظرفیت تولید خود را احیا کرده و توانستند با 12 درصد ظرفیت تولید به کار خود ادامه دهند. بنابراین باز هم میزان تولید افزایش چشمگیری نداشت. تولید دانه‌های روغنی در سال‌های گذشته نیز توفیق چشمگیری نداشته و در سال 92 و 93 تنها 300 هزار تن انواع دانه‌های روغنی در کشور تولید شده است.
در سال 1380 طرح خود اتکایی در زمینه تامین روغن کلید خورد. اجرای این طرح با افزایش تعرفه واردات برای کنجاله سویا همراه بود و توانست میزان تولید را از 300 هزار تن به 620 هزار تن در سال 85 برساند که نشان دهنده این است که با برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید و تعریف یک مکانیسم مشخص می‌توان وضعیت را بهبود داد. اما این روند رو به رشد خیلی طول نکشید و در سال 85 با حذف تعرفه‌ها، وضعیت تولید دوباره به حالت اول برگشت، به این صورت که با برداشته شدن تعرفه روند تولید شیب نزولی گرفت و در سال 93 دوباره به همان تولید300 هزار تن بازگشت. در همین ارتباط مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی ارایه داد و این اقدام را کاملا غیرکارشناسی عنوان کرد.
زنجیره ارزش تولید و شرایط دشوار تنظیم بازار
در سال 94 با توجه به اقدامات مراکز پژوهشی و مراکزی مانند دبیرخانه ستاد هدفمندی یارانه‌ها و ستاد تنظیم بازار، تعرفه‌ها کمی افزایش پیدا کرد. بر این اساس تعرفه روغن خام و کنجاله به هفت درصد رسید که پیش‌بینی می‌شود با افزایش سه درصدی تعرفه‌ها چندان وضعیت تولید بهبود پیدا نکند و چنگی به دل نزند.
علت این امر را می‌توان در زنجیره ارزش تولید روغن نباتی دانست. در واقع افزایش تعرفه سه درصدی نمی‌تواند تاثیری بر زنجیره تولیدی که از کشاورز شروع شده و به مصرف‌کننده می‌رسد، داشته باشد و تمام حلقه‌های آن را اقتصادی کند.
بر همین اساس انجمن روغنکشی پیشنهاد داده بود که اگر دولت تعرفه واردات را 24 درصد لحاظ کند تمامی کنجاله مورد نیاز از طریق روغنکشی در داخل تامین و از افزایش بی‌رویه قیمت جلوگیری کند اما این درخواست مورد قبول دولت واقع نشد. این امر باعث واردات کنجاله‌های بی‌کیفیت شده و کنجاله‌های با کیفیت تولید داخل در حال حاضر با مشکل جذب و فروش مواجه هستند.
گذشته در قالب خصوصی‌سازی به این انجمن واگذار کرده بود، دوباره به وزارت جهاد کشاورزی برگرداندند و اعلام کردند «به دلیل رفتار مسوولان تنظیم بازار، از این پس وظایف تنظیم بازاری خود را دیگر انجام نمی‌دهند. »
اگرچه درهمین میان معاون وزیر صنعت از احتمال تغییر در قیمت روغن نباتی با مصوبه کارگروه کنترل بازار خبرداده اما هنوز مشخص نیست که مبنای آنها از افزایش قیمت چه چیزی است و با چه برهان و فرمولی به دنبال گران کردن روغن هستند.
اما این تنها نکته سوال برانگیز ماجرا نیست. در حالی که محمد قبله، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان روغن نباتی گفته است که قیمت فعلی روغن منطقی نیست، اعمال تخفیف‌های سنگین به ازای خرید روغن در فروشگاه‌ها چنین چیزی را تایید نمی کند. از طرف دیگر، قبله تغییرات نرخ ارز را موجب بالا رفتن هزینه‌ها عنوان کرده و گفته است: بر این اساس نرخ ارز برای این صنعت از شش ماهه دوم ۹۲ بالغ بر ۲۴۰۰ تومان، در سال ۹۳ با نرخ ۲۶۵۰ تومان و امسال نیز به ۲۸۵۰ تومان رسیده و به عبارتی این افزایش نرخ ارز فرصت مهم کاهش قیمت جهانی روغن خام را به یک تهدید تبدیل کرده است. این در حالی است که با محاسبات کارشناسی قیمت‌ها در سال گذشته باید با کاهش قیمت روبه‌رو می‌شدند.
مبنای درخواست افزایش روغن چیست؟
در اردیبهشت‌ماه سال 92 (مارس 2013) طی تفاهمی بین سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و انجمن روغن نباتی قیمت مصوب روغن نباتی بر مبنای قیمت جهانی1150 دلار تعیین شد. این قیمت براساس گفته‌های محمد قبله، دبیر انجمن صنفی صنایع روغن نباتی بر پایه ارز ترکیبی ۷۰ درصد مرجع با نرخ ۱۲۲۶ تومان و ۳۰ درصد مبادله‌ای با نرخ ۲۴۵۰ تومان بود که در نهایت نرخ پایه ۱۶۰۰ تومان را تشکیل می‌داد. براساس گفته‌های وی ارز مرجع از شش ماهه دوم سال قطع شد و این در حالی است که نرخ پایه ارز برای تولیدکنندگان روغن نباتی از شش ماهه دوم سال ۹۲ تاکنون با نرخ مبادله‌ای محاسبه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 18 ماه اخیر قیمت روغن نباتی باید کاهش پیدا می‌کرد.
کمبود کشت دانه‌های روغنی
بر اساس این گزارش، انجمن روغنکشی متشکل از 28 عضو با ظرفیت تولید اسمی چهار میلیون 600 هزار تن است که به دلیل مشکلاتی از قبیل کمبود مواد اولیه و واردات بی رویه محصولات نهایی (روغن خام و کنجاله) در سال 92 تنها با هشت درصد ظرفیت خود کار کرده است. در سال 93 کارخانجات روغنکشی کمی از ظرفیت تولید خود را احیا کرده و توانستند با 12 درصد ظرفیت تولید به کار خود ادامه دهند. بنابراین باز هم میزان تولید افزایش چشمگیری نداشت. تولید دانه‌های روغنی در سال‌های گذشته نیز توفیق چشمگیری نداشته و در سال 92 و 93 تنها 300 هزار تن انواع دانه‌های روغنی در کشور تولید شده است.
در سال 1380 طرح خود اتکایی در زمینه تامین روغن کلید خورد. اجرای این طرح با افزایش تعرفه واردات برای کنجاله سویا همراه بود و توانست میزان تولید را از 300 هزار تن به 620 هزار تن در سال 85 برساند که نشان دهنده این است که با برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید و تعریف یک مکانیسم مشخص می‌توان وضعیت را بهبود داد. اما این روند رو به رشد خیلی طول نکشید و در سال 85 با حذف تعرفه‌ها، وضعیت تولید دوباره به حالت اول برگشت، به این صورت که با برداشته شدن تعرفه روند تولید شیب نزولی گرفت و در سال 93 دوباره به همان تولید300 هزار تن بازگشت. در همین ارتباط مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی ارایه داد و این اقدام را کاملا غیرکارشناسی عنوان کرد.
زنجیره ارزش تولید و شرایط دشوار تنظیم بازار
در سال 94 با توجه به اقدامات مراکز پژوهشی و مراکزی مانند دبیرخانه ستاد هدفمندی یارانه‌ها و ستاد تنظیم بازار، تعرفه‌ها کمی افزایش پیدا کرد. بر این اساس تعرفه روغن خام و کنجاله به هفت درصد رسید که پیش‌بینی می‌شود با افزایش سه درصدی تعرفه‌ها چندان وضعیت تولید بهبود پیدا نکند و چنگی به دل نزند.
علت این امر را می‌توان در زنجیره ارزش تولید روغن نباتی دانست. در واقع افزایش تعرفه سه درصدی نمی‌تواند تاثیری بر زنجیره تولیدی که از کشاورز شروع شده و به مصرف‌کننده می‌رسد، داشته باشد و تمام حلقه‌های آن را اقتصادی کند.
بر همین اساس انجمن روغنکشی پیشنهاد داده بود که اگر دولت تعرفه واردات را 24 درصد لحاظ کند تمامی کنجاله مورد نیاز از طریق روغنکشی در داخل تامین و از افزایش بی‌رویه قیمت جلوگیری کند اما این درخواست مورد قبول دولت واقع نشد. این امر باعث واردات کنجاله‌های بی‌کیفیت شده و کنجاله‌های با کیفیت تولید داخل در حال حاضر با مشکل جذب و فروش مواجه هستند.
