اولین توجه انسان به شتر مرغ و محصولات وابسته به آن در حدود 7500 سال پیش تصور می گردد. در مصر قدیم از پرهای شتر مرغ بعنوان علامت عدالت و از تخم آن در مصارف
دارویی بهره می جستند. صحرانشین های آفریقایی پوسته تخم شتر مرغ را بعنوان ظرف حمل ونگهداری آب جهت مصارف انسانی به کار می گیرند که مصادق آن تمبر اداره پست کشور آفریقایی زامبیا است.از اواسط دهه 1800 میلادی مدارکپرورش شتر مرغ و جوجه کشی از آن در شرایط اسارت به ثبت رسیده است.این پرنده در راسته سینه پهن ها طبقه Ratitae بندی می شود. علت نامگذاری این گروه از پرنده ها عدم وجود تیغه بلند استخونSternum درناحیه سینه می باشد. از همین روز عضلات پروازی ناحیۀ سینه بسیار تحلیل رفته و کم حجم می باشد.در حال حاضر بزگترین پرنده زنده بر روی کرۀ خاکی است. این پرنده کم وبیش علفخوار است و مواد غذایی با فیبر بالا ( سلولزی ) در تغذیه آن نقش مهمی بازی می کند. البته در حیات وحش از پستانداران و خزندگان کوچک و حشرات نیز تغذیه می کند.
این پرنده می تواند مدت زمان به نسبت طولانی بدون آب ادامه حیات دهد. علت آنرا تا حدودی مدیون وجود غدد نمکی در بین آن می دانند غدد نمکی معمولا در پرنده های دریایی و خزندگان مشاهده می شود که کارش جذب نمک و مواد سمی موجود در خون ( و بالطبع مایع میان بافتی ) بصورت فعال و دفع آن به خارج از بدن موجود زنده است. این عمل موجب میگردد که پرنده نیاز کمتری به آشامیدن آب جهت دفع مواد سمی بدنش داشته باشد.
البته این پرنده به نوشیدن آب و استحمام با آب و حتی شنا در آن علاقه دارد ولی در صورت عدم دسترسی به آب ( در شرایط طبیعی حیات وحش ) ، همانند شتر می تواند تشنگی را بخوبی تحمل کند. آشامیدن این پرنده بصورت باز و بسته کردن متوالی منقار پایین و ایجاد حالت پمپاژ جهت به داخل کشیدن آب به صورت می گیرد. متعاقب آب پرنده گردن بلندش را فرم S درآورده و آب را به سمت معده هدایت می کند.
میزان مصرف آب روزانه بسته به آب و هوایی ( دما و رطوبت ) و نوع تغذه می تواند متفاوت باشد. اما به عنوان یک معیار ، در شرایط گرمای زیاد و رطوبت کم بطور متوسط هر پرنده بالغ بر 12 لیتر آب قابل شرب نیاز دارد.
در پرورش جوجه معمولا اولین وعده آب را همراه با غذا ( اندکی قبل از غذا ) در سن 2یا 3 روزگی آغاز می کنند. در روزهای اول جهت توجه جوجه ها به نوشیدن آب ، هر چند ساعت یک بار به درون آبخوریها انگشت زد و آب را به صدا در آورد تا جوجه ها توجه به آشامیدن کنند. حتی گاهی توجه شده است رنگ های خوراکی به آب افزوده شود تا پرنده علاقه بیشتری نشان دهد. البته باید توجه داشت در هفته اول پرورش مصرف آب اضافی موجب اسهال می شود و لذا باید محدودیت آب رعایت شود.به ازای هر سه دانخوری یک آبخوری مورد نیاز است. بعنوان یک معیار کلی ، میزان آب مورد نیاز جوجه ها 2تا 3 برابر میزان غذای مصرفی روزانه خواهد بود. دمای مطلوب آب آشامیدنیبین 21 تا 32 درجه سانتیگراد است. در شرایطی که دمای آب کمتر یا بیشتر از مقادیر ذکر شده باشد و یا طعم و بوی نامطلوب داشته باشد ، پرنده میل کمتریبه آشامیدن داشته و به دنبال کاهش مصرف آب ، کاهش مصرف غذا و کارایی هضم و جذب پرنده بروز خواهد کرد. بین 75 تا 80 درصد وزن بدن پرنده بدنیا آمده آب است که در زمان بلوغ به 70- 75 درصد می رسد. چنانچه محرومیت از آب برای مدت طولانی ادامه یابد و حد 10 درصد آب بدن از دست برود ، پرند دچاره اختلال شدید می شود و اگر این روند ادامه یابد و 20 درصد آب بدن از دست برود پرنده خواهد مرد.
کیفیت آب آشامیدنی مصرفی پرنده را در حد جوجه گوشتی در نظر می گیرند. آب باید از دو جنبه میکروبی و شیمیایی مورد ارزیابی قرار گیرد. طعم بد آب یا حضور مواد شیمیایی مضر از جمله سموم می تواند سلامت پرنده را به مخاطره بیاندازد. در بحث کنترل کیفیت آب به موارد زیر یاید توجه شود. سختی کل آب که شامل تمامی مواد معدنی محلول موجود در آب است و حداکثر 5000 قسمت در میلیون ( ppm) قابل تحمل است. البته این به شرطی است که برخی از مواد محلول موجود ، بر طعم و بوی آب تأثیر نامطلوب شدیدی ایجاد نکنند که موجب عدم مصرف مناسب آب شود. از اینرو برخی مواقع به عدد ( ppm ) 3000 اکتفا می شود.
سولفات ها دستۀ دیگری از مواد معدنی هستند که معمولاً بصورت ترکیب با منیزیم ، سدیم یا کلسیم می باشند. در اکثر مواقع اثر اسهال زایی داشته و حداکثر قابل قبول آن ( ppm ) 500 است. از دیگر مواد قابل ارزیابی آهن است. معمولاً حضور ترکیبات آهن با غلظت های بالاتر از ( ppm ) 3/0 ( 300ppb ) به رنگ آب قهوه ای ( زنگ زدگی ) می دهد و طعم خاصی ایجاد می کند. شتر مرغ به نسبت پرنده های دیگر نسبت به مصرف آهن حساس تر بوده و تحمل کمی در مصرف آن دارد. حتی حضور زیاد ترکیبات آهن دار با جذب و متابو لیسم فسفر تداخل می کند. کمبود فسفر هم در رشد استخوانی پرنده تداخل نموده و ممکن است عوازض راشیتیسم ایجاد نماید و هم به گوشت طعم جگر مانند می دهد. در مجموع باید میزان ppm 3/0 را بعنوان حداکثر آهن موجود در آب در نظر گرفت. کلریدها در واقع نمک شور کنندۀ آب بوده و به آن طعم شوری می دهند. حداکثراً با سدیم همراه بوده و تا سطح ppm 50-100 مناسب تر می باشند. البته باید میزان نمک جیره را باسطح کلرید موجود در آب به تعادل رساند. حضور فسفات در آب می تواند نشانه آلودگی منبع آب با فاضلاب و زنگ خطری بر حضور باکتریایی مضر باشد. حضور این ماده به مقادیر زیاد می تواند دلیل بر نشست منابع آلوده به آب مورد استفاده باشد. در اثر تجزیه این ترکیب توسط باکتریها چه در محیط خارج از بدن چه داخل بند ( روده ها ) ماده سمی تریژیت تولید می شود. از عوازض ایجاد شده متعاقبمصرف طولانی نیتراث ها ، علائمی شبیه کمبود وتامین A و ضعف سیستم ایمنی است. میزان حداکثر نیترات در آب ppm50-100 است.
بسیاری از مواقع حضور سولفید هیدروژن موجب بوی بد آب می شود. میزان خیلی کم این ماده حتی (ppm 1 ) نیز بوی بد تولید می کند و در ترکیب با آهن رسوبات تیره و روغنی ایجاد می کند. با افزودن هیپوکلرید به آب می توان گوگرد آنرا آزاد نمود تا بوی آب از بین برود.
اسیدیته یا PH آب نیز دارای اهمیّت است. چنانچه آب اسیدی باشد موجب خورندگی و زنگ زدگی در لوازم فلزی ( مانند پمپ آب ، مخازن ،لوله ها و... می شود. چنانچه آب قلیایی باشد میکروارگانسیم ها تحریک به رشد شده و جرم گرفتگی زیاد خواهد شد. PH مناسب را بین 5/7 – 8/6 در نظر می گیرند.
انواع حشره کش و علف کش و فلزات سنگین (مانند سرب ، جیوه ) نیز از عوامل آلاینده آب آشامیدنی هستند که در آب مناسب نباید حضور داشته باشند. در مورد آلودگی میکروبی آب ، میکروارگانیسم های متعددی مطرح می شوند. از جمله ویروس ها ، باکتریها ، قارچها ، تک یاخته ها، تخم انگلها.
میزان کل باکتری موجود در آب باید کمتر از 100 پرگنه در هر 100 سی سی آب باشد. تعداد باکتری کلی فرم نیز باید کمتر از 50 پرگنه باشد. برخی از باکتریها از جمله اشرشیا کلی ویا سالمونلا نباید وجود داشته باشند.
در مجموع در اکثر مواقع فیلتر کردن و کلر زدن مناسب به آب می توان آبی مطلوب برای مصرف آماده نمود. توجهّ شود که آب فرآوری شده بدقت چک شود.
منابع:
1.موسوی ،سید مسعود ،غفوری ،سید علی ،مدیریت پرورش شتر مرغ . 1378
2.نصر ، جواد ، راهنمای کامل پرورش شتر مرغ . 1387
3. Bagwell, Tony, Handbook of public water system
