راهکارهای تغذیه ای جهت کاهش آسیت

آسیت را تجمع آب در حفره شکمی توصیف کرده‌اند و علت آن نیاز به تأمین اکسیژن بالا جهت بافتها عنوان شده است. این عارضه بیشتر در جوجه خروس‌های در حال رشد بویژه در مناطقی که ارتفاع آن زیاد است و در مناطقی که استرس سرمایی وجود دارد دیده می‌شود. در شدیدترین حالت تا 25% مرگ و میر نیز دیده شده است. هرچند مرگ و میر رایج در این بیماری 12-5 درصد می‌باشد. نیاز جوجه‌های گوشتی به اکسیژن زیاد به دلیل فرآیند متابولیکی سوخت و ساز بدن آنها می‌باشد. در شرایطی که رشد خیلی سریع باشد و در صورتی که هوا خیلی سرد باشد لازم است که شش‌ها اکسیژن بیشتری در اختیار خون قرار دهند. در مناطق مرتفع فشار اکسیژن کمتری در هوای دم وجود دارد و در شرایطی که متابولسیم بدن بالاست لازم است خون بیشتری به شش فرستاده شود و در نتیجه فشار زیادی به بطن راست پرنده وارد می‌شود. در شرایط طبیعی بطن راست نسبتاً کوچک می‌باشد ولی در شرایط آسیت بطن راست بزرگ و متسع شده و اندازه آن دو برابر می‌شود. آسیت عمدتاً در اثر کمبود اکسیژن ایجاد می‌شود و در مطالعاتی که بر روی لاشه طیور مرده انجام گرفته وجود مایع در حفره بطنی به راحتی قابل تشخیص است همچنین بزرگ شدن بیش از اندازه بطن راست، بزرگ شدن دهلیزها، پرخون شدن شش‌ها حیز وادم) به خوبی قابل تشخیص است. شش‌ها ممکن است توسط آلودگی‌های محیطی یا عفونت‌های دستگاه تنفسی آسیب دیده و این موضوع باعث تشدید بیماری می‌شود. پرندگان مبتلا از نظر میزان گلبولهای قرمز خون بالا می‌باشد فشار سرخرگ شش ممکن است دو برابر گردد پرندگانی که توسط آسیت می‌میرند معمولاً لاشه آنها کوچکتر از لاشه پرندگانی است که در اثر بیماری تلف شده‌اند مشکل آسیت در جوجه‌های گوشتی به این دلیل است که حجم شش‌های جوجه‌های گوشتی نسبت به وزن بدن و نیازهای متابولیکی آنها کوچک می‌باشد.

تردیدی وجود ندارد که میزان رشد یک عامل مهم در نیاز به اکسیژن می‌باشد و خود می‌تواند به طور بالقوه منجر به بروز آسیت شوند. Owen و همکاران اختلاف فاحشی را در وزن پرندگان مبتلا به آسیت و پرندگان سالم مشاهده کردند و در این حالت پرندگان مبتلا به آسیت کوچکتر بودند و ظاهراً این در تفاوت مربوط به این واقعیت است که رشد سریع مشکل فیزیولوژی قلب را تشدید می‌کند و در نتیجه بروز آسیت را تشدید و باعث کاهش رشد و در نهایت، مرگ می‌شود. اندازه متابولیکی بدن بیشتر از اندازه واقعی بدن در ارتباط با اختلالات متابولیکی قابل بحث است. ترکیب بدن عامل دیگری است که بر میزان نیاز به اکسیژن تأثیر می‌گذارد و در نتیجه منجر به بروز آسیت می‌شود به این معنی که نیاز به اکسیژن جهت متابولیسم چربی با نیاز متابولیسم پروتئین با هم متفاوت می‌باشند. نیاز به اکسیژن برای متابولیسم ازت و پروتئین نسبت به چربی بالا است.

بدن طیور عمدتاً از ماهیچه تشکیل شده است ولی 80% آن آب است ولی بافت چربی 90% چربی دارد و بنابراین نیاز به اکسیژن طبیعتاً بالا است افزایش چربی بدن در پرندگان منجر به افزایش معنی‌داری در نیاز به اکسیژن جهت متابولیسم آن می‌شود.

2- ارتفاز آنجا که با افزایش ارتفاع فشار اکسیژن کاهش می‌یابد بنابراین تنش شدیدتری به سیستم قلبی ریوی زمانی که میزان اکسیژن در برونش‌ها کاهش می‌یابد وارد می‌گردد، با افزایش ارتفاع افزایش چشمگیری در بروز آسیت دیده می‌شود در ارتفاع بالای 100 متر افزایش در اندازه بطن راست و میزان RBC و هماتوکریت دیده می‌شود که خود میزان بروز آسیت را افزایش می‌دهد.

3- محیدرجه حرارت محیط بر تقاضای اکسیژن توسط پرنده مؤثر هستند و آلاینده‌های محیطی دارای اثرات منفی بر ساختمان ریوی می‌باشد.

در سالن‌های پرورش طیور سطح آمونیاک با افزایش سن پرنده افزایش می‌یابد و شاید یکی از دلایلی که میزان وقوع آسیت با افزایش سن بیشتر می‌گردد همین عامل باشد و همچنین استفاده مجدد از بستر سطح آمونیاک را به سرعت افزایش می‌دهد. درجه حرارت پایینی نیز اغلب مشکل‌زا است. به دلیل این که در درجه حرارت پایین میزان خوراک مصرفی افزایش می‌یابد ولی میزان رشد بسیار ناچیز است. در درجه حرارت بالا نیز به دلیل له‌له‌زدن⁽¹⁾ پرنده اکسیژن بیشتری مورد نیاز است و این عامل باعث کاهش رشد می‌شود در شرایط تجاری درجه حرارت پایین محیطی مهمترین عامل در بروز آسیت می‌باشد به عنوان مثال در درجه حرارت 10 درجه سانتی‌گراد نسبت به 26 درجه سانتی‌گراد نیاز پرنده به اکسیژن تقریباً دو برابر می‌شود. نیاز اکسیژن در زمانی که میزان مصرف غذا بالا است و نیاز متابولیکی نیز بالا می‌باشد دو برابر می‌گردد و پرندگانی که در ارتفاعات بالا نگهداری می‌شوند غالباً با درجه حرارت پایین شبانه روبرو می‌گردند که خود منجر به بروز آسیت می‌شود Scheel و همکاران عنوان کردند که لاین‌های ژنتیکی که از نظر ابتلا به آسیت حساس می‌باشند تولید هورمون تیورئید در آنها محدود می‌گردد بویژه زمانی که درجه حرارت محیطی پایین می‌باشد. کاهش فعالیت غده تیورئید منجر به کمبود اکسیژن و در نتیجه بروز آسیت می‌شود.

هرگونه عفونت و یا آلودگی که بر عملکرد شش و قلب تأثیر گذارد منجر به بروز آسیت می‌شود و از آنجا که عفونت‌های شدید ویروسی باعث تخریب ساختار شش می‌گردد اغلب منجر به کاهش میزان رشد می‌شود. تحت شرایط تجاری عفونت‌های آسپرژیلوس بیشترین مشکل را ایجاد می‌نماید.

رابطه ژنتیک و بروز آسیت و نارسایی قلبی احتمالاً مربوط به میزان رشد می‌باشد اگرچه Scheel و همکاران عنوان کردند که سویه‌های جدید جوجه‌های گوشتی که جهت رشد سریع انتخاب شده‌اند قادر نیستند که حجم زیادی از اکسیژن را مصرف کنند. این محققین اعلام کردند که پرندگانی که صفات افزایش رشد و ضریب تبدیل غذایی آنها بهبود یافته است به آسیت بیشتر حساس هستند متأسفانه طراحی این انتخاب درست نبوده است چون کاملاً واضح است که افزایش میزان رشد وقوع آسیت را افزایش می‌دهد. همچنین جوجه‌هائی که دارای رشد سریعی هستند اگر در درجه حرارت پایین محیطی پرورش یابند وقوع آسیت در آنها افزایش می‌یابد. همچنین محققین به این نتیجه رسیده‌اند که جوجه‌های گوشتی که از تخم‌مرغ حاصله از مرغان جوان هچ می‌گردند نسبت به جوجه‌هایی که از تخم‌مرغ‌های حاصله از مرغان مادر مسن هچ می‌شوند بیشتر در معرض ابتلا به آسیت می‌باشند به دلیل این که جوجه‌هائی که از تخم‌مرغ مادران جوان هچ می‌شوند جثه‌ای کوچکتر دارند. لذا شش‌های آنها کوچک بوده و نسبت به آسیت حساس می‌باشند.

ترکیب جیره غذایی و یا سیستم غذا رسانی نقش مهمی در بروز آسیت می‌تواند داشته باشد در بیشتر موارد تغییر در برنامه غذایی به دلیل تغییر در میزان رشد در بروز آسیت تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این سطح مواد مغذی جیره و همچنین توازن الکترولیت و آب و سطح مناسب سدیم جیره باید درنظرگرفته شود بروز آسیت در جوجه‌های گوشتی که سطح بالایی سدیم دریافت می‌کنند بیشتر است. علاوه بر سدیم جیره باید به سدیم موجود در آب آشامیدنی نیز توجه شود. چون سدیم موجود در آب آشامیدنی باعث افزایش حجم خون می‌شود. همچنین آسیت به طور ثانویه ممکن است به دلیل ریکستز نیز بوجود آید به دلیل نقص در ساختار قفسه سینه. julian و همکاران مشاهده کردند که جوجه‌های گوشتی از جیره‌ای که از نظر فسفر کمبود شدید داشت تغذیه شدند ریکتنر را از خود نشان دادند در این جوجه‌ها علائمی از افزایش میزان تنفس دیده می‌شد و لذا سطح CO₂ سرخرگی افزایش یافت و سطح O₂ سرخرگی کاهش یافت و این پرندگان علائمی از نارسایی قلبی- عروقی را از خود نشان دادند و لذا در اثر ابتلا به آسیت مُردند.

تراکم موادغذایی و محدودیت غذایی نیز می‌تواند منجر به بروز آسیت شود. آسیت در بیشتر مواقع زمانی که از جیره‌های حاوی سطوح بالای انرژی استفاده شود دیده می‌شود مخصوصاً زمانی که جیره به شکل پلت باشد همچنین تغییر جیره از جیره آغازین به جیره رشد اگر از نظر انرژی با هم تفاوت زیادی داشته باشند دیده می‌شود.

juiian و همکاران در تحقیقی مشاهده کردند که جوجه‌هایی که از جیره حاوی Kcal/Kg3100 انرژی متابولیسمی دریافت کرده بودند نسبت به جوجه‌هایی که Kcal/Kg2700 انرژی قابل متابولیسم دریافت کرده بودند بزرگ شدن بطن راست دیده می‌شد. علاوه بر این نسبت انرژی به پروتئین و میزان چربی جیره نیز در بروز آسیت موثر می‌باشند. البته محققین به این نتیجه رسیده‌‌اند که میزان چربی جیره تأثیر کمی بر بروز آسیت دارد ولی سطح انرژی به پروتئین از عوامل مؤثر در بروز آسیت می‌باشد.

تراکم مواد مغذی و ترکیبات جیره بر بروز آسیت :

عامل دیگری که در برنامه غذایی جهت جلوگیری از آسیت باید به آن توجه داشت توازن مقدار پروتئنی جیره می‌باشد همانطور که می‌دانیم پروتئین خام منبع اسیدهای آمینه می‌باشد و اگر میزان پروتئین و اسید آمینه بیش از نیاز پرنده باشد باید ازت اضافی از بدن خارج شود و جهت آمین زدائی ما احتیاج به اکسیژن بیشتری خواهیم داشت و همین عامل بروز آسیت را افزایش می‌دهد.

درمان وبه نظر می‌رسد هیچگونه درمان مؤثری در بیماری آسیت وجود ندارد و پرندگانی که علائم آسیت را نشان می‌دهند به سرعت می‌میرند. البته توسط رژیمهای غذایی می‌توان از بروز آسیت و نارسایی بطن راست جلوگیری نمود. اگرچه این روش‌ها منجر به کاهش میزان رشد می‌شوند و لذا اقتصادی بودن این روشها در هر منطقه‌ای باید جداگانه محاسبه شود. لذا توصیه می‌شود درجه حرارت سالن در حد مطلوب نگاه داشته شود این مسئله بویژه در دو هفته اول بسیار مهم می‌باشد زمانی که جوجه‌ها به سرماخوردگی بسیار حساس هستند درجه حرارت محیطی بویژه برای پرندگانی که دارای پر کمی می‌باشند و پوشش بدنی آنها ضعیف است بسیار مؤثر می‌باشد. آلودگی نیز شش‌ها را اذیت کرده و به آنها آسیب می‌رساند و لذا منجر به بروز آسیت می‌شود مهمترین آلوده‌کننده‌ها گرد و غبار و آمونیاک می‌باشند اگر سطح آمونیاک در حدی باشد که انسان به راحتی بتواند آن را تشخیص دهد لذا در این سطح شش‌ها آسیب خواهند دید. مدیریت بستر، مدیریت آبخوری مهمترین عواملی هستند که بر سطح آمونیاک مؤثر می‌باشد جریان مناسب هوا در اطراف پرنده لازم می‌باشد و باید کنترل شود.

همچنین بیماری و حساسیت ناشی از تزریق واکسن‌ها نیز می‌تواند بر روی سیستم تنفس اثر گذارد و منجر به بروز آسیت گردد. کنترل بهداشت مرغداری بیسار مهم است و مهمترین عامل جیره و برنامه غذایی می‌باشد آسیت را می‌توان توسط اعمال محدودیت غذایی یا استفاده از تراکم پایین مواد مغذی در جیره کاهش داد. البته باید همواره یک توازن اقتصادی مابین کاهش مرگ و میر در اثر شیوع بیماری آسیت و کاهش میزان رشد هر گله برقرار شود. براساس یک قانون پذیرفته شده 10% کاهش مرگ و میر برابر است با 10% کاهش رشد در هر گله، در شرایط عملی کاهش 10% مرگ و میر باید کمتر از 10% کاهش وزن ایجاد نماید تا مدیریت یک سیستم اقتصادی شود. باید توجه به برنامه غذایی و جیره‌های داده شده می‌توان میزان بروز آسیت را به حداقل رساند.

1- جیره‌هایی با انرژی پایین در طی دوران پرورش :

جیره آغازین (Starter) با انرژی Kcal/Kg 2850

جیره رشد (Grower) Kcal/Kg 2950

جیره پایانی (Finisher) Kcal/Kg 3100

2- از جیره‌های آردی (mash) به جای جیره پلت استفاده کنید. البته استفاده مطلق از جیره آردی خوب نمی‌باشد چون ریخت و پاش در این روش زیاد می‌باشد.

3- برنامه غذایی یک روز درمیان را در 20-7 روزگی درنظربگیرید زمانی که سطح آسیت در گله شما بالا باشد مدت محدودیت غذایی را طولانی کنید مدیریت آب نیز در این سیستم بسیار حساس است.

4- زمان خوردن غذا را محدود کنید و به مدت 10-8 ساعت غذا دراختیار پرنده قرار دهید و میزان آب را جهت جلوگیری از رطوبت بستر کنترل کنید.

5- آلودگی سموم را در خوراک‌ها به حداقل برسانید.

6- سدیم جیره را مطابق با نیاز پرنده برآورد سازید.

علاوه بر این برنامه نورد دهی متناوب به خاطر کاهش سرعت متابولیکی و در نتیجه نیاز کمتر به اکسیژن به طور موفقیت‌آمیزی در کاهش شیوع آسیت به کار گرفته شده است. اگر چه این محدودیت ممکن است سبب کند شدن رشد سوماتیکی شود اما چون مانع رشد اعضایی چون دستگاه قلبی- ششی و کلیوی می‌شود ممکن است طیور را قادر سازد که با دستگاه قلبی و تنفسی قویتر وارد مرحله رشد و پایانی شوند. علاوه بر راه‌حلهای کوتاه مدت گفته شده در دراز مدت نیز باید راه‌حل متناسبی انتخاب گردد راه‌حل دراز مدت برای کاهش شیوع عارضه آسیت اصلاح مقاومت به آسیت است، صفتی که می‌تواند در موازات با صفات مطلوب دیگر اصلاح شود. چون همبستگی مثبتی بین هماتوکریت و شیوع آسیت وجود دارد می‌توان از روی میزان هماتوکریت جوجه‌های مقاوم به آسیت را از طریق برنامه‌های اصلاح نژادی انتخاب کرد.

Refrence :

Shloberg, A., Zodikov, I., Beheim, 2002.

The Effects of poorventilation, Low tem peruture, type of feed and scx of bird on the development of ascites in broilers. phislopatho; Logical factors. Avian plthol. 21: 36-382.